Priredio: Dejan Višnjić
Službeni naziv države je Republika Ekvador, a ime je dobila po zamišljenoj liniji (ekvator), koja dijeli planetu Zemlju na sjevernu i južnu hemisferu, s tim što se najveći dio države nalazi južno od pomenute linije. Ekvador je država smještena u sjevero-zapadnom dijeliju Južne Amerike, koja na zapadu izlazi na Tihi okean, na sjeveru se graniči sa Kolumbijom, a na istoku i jugu se graniči sa Peruom. Ukupna dužina kopnenih granica iznosi 1.529 km, i to, granica prema Kolumbiji ima dužinu od 708 km, a granica prema Peruu ima dužinu od 1.420 km. Ekvador ima dužinu obale od 2.237 km. Pored kontinentalnog dijela, u sastav Ekvadora ulaze i Galapagos ostrva, koja se nalaze 965 km zapadno od kontinentalnog dijela države. Veća ostrva koja čine Galapagose su: Marčena, San Salvador, Izabel, Fernandina, Santa Marija, Santa Kruz, San Kristobal, Espanjola. Pored pomenutih ostrva, uz samu obalu kontinentalnog dijela Ekvadora, nalazi se i nekoliko manjih ostrva, od kojih je najveće Puna.
Republike Ekvador spada u grupu manjih država u Južnoj Americi, čija površina iznosi 283.561 km2, od čega kopno ima površinu od 276.841 km2, a vodene površine 6.720 km2. Broj stanovnika Republike Ekvador u 2016. godini je iznosio je 16 385 068, dok je prosječna gustina naseljenosti za isti vremenski period iznosila 59,19 st./km2. Glavni grad Ekvadora je Kito sa ukupnim brojem stanovnika od 2,239.191 (2010).
Reljef
Kontinantalni dio Ekvadora, dijeli se u tri glavna regiona: Kosta (obalni region), Sijera (visoki region) i Oriente (istočna regija), dok ostrva Galapagos predstavljaju zaseban region. Regiju Kosta čine nizije, niske planine i brežuljci, i proteže se od obala Tihog okeana na zapadu do Anda na istoku. Ova regija je najšira u sjevernom dijelu, gdje ima širinu i do 150 km, dok na jugu kod Gvajakilskog zaliva, njena širina svega od 15 do 20 km. Niske primorske planine (Colonche, Chindul i Mache) imaju pravac pružanja sjever-jug, i njihovi vrhovi ne prelaze 1.000 m nadmorske visine. Između priobalnih područja i Anda, nalaze se unutrašnje rječne doline, koje uglavnom ulivaju u Gvajakilski zaliv. U Gvajakilskom zalivu, nalazi se nekoliko ostrva, od kojih je najveće ostrvo Puna. Regija Sijera obuhvata dva visoka planinska lanca Anda, poznatih kao Zapadni i Istočni Kordiljeri, kao i visoravni i platoe koji se prostiru između pomenutih planinskih lanaca. U regiji Sijera, nalaze se 22 vrha koji su visočiji od 4.200 m nadmorske visine. Istočni Kordiljeri su širi i generalno viši, sa vrhovima u prosjeku preko 4.000 m. Svakako treba spomenuti najveće od njih, kao što su: Caiambe (5.790 m), Antisana (5 704 m), Kotopaksi (5.897 m), Chimborazo (6.310 m), Altar (5.319 m) i Sangai (5.230 m). Mnogi od ovih vrhova su aktivni vulkani ili su pokriveni sniježnim pokrivačem i ledom. Između ovih planinskih vrhova, prostiru se velike izolovane doline i kotline, koje se nazivaju „hojas“, i čija se visina kreće od 2.000 do 3.000 m. Plato Nudo del Azuay je najveći plato, na visini od 4.500 m nadmorske visine. Ovaj plato dijeli regiju Sijera u dvije podregije: područje modernog vulkanizma na sjeveru i područje drevnog vulkanizma na jugu. Prvo područje se sastoji od novijih i visočijih planina od onih u drevnom dijelu vulkanizma, koji su tokom vremena erodirali. U ovoj regiji ima najmanje trideset vrhova vulkanskog porijekla, uključujući i još šest aktivnih. Ovi vrhovi, koji variraju u širini od 80 do 130 km, nalaze se u području savremenog vulkanizma poznatog kao Avenija vulkana. Najaktivniji vulkan je Sangai, visok 5.230 m. Iako se poslednji veliki izliv lave dogodio 1946. godine, stručnjaci smatraju da je Sangai u stalnom stanju erupcije zbog lave u krateru. Kotopaksi je najviši aktivni vulkan na svijetu, sa visinom od 5.897 m, a poslednji put je bio aktivan 1877. godine. Njegov krater ima prečnik od 800 m. Zemljotresi su uobičajna pojava u ovoj regiji. Regija Oriente, istočno od Istočnih Kordiljera, sastoji se od dvije podregije: Andskog pijemonta i istočnih nizijskih područja.
Karta 1. Geografska karta Republike Ekvador
Ostrva Galapagos čini 19 malih, srednjih i velikih vulkanskih ostrva, koja su udaljena od kontinentalnog dijela Ekvadora oko 1.000 km i imaju ukupnu površinu od oko 8.000 km2. Najveće ostrvo je Izabel (Albemarle), koje ima površinu od 4.275 km 2, a dugačko je oko 120 km. Na ovom ostrvu se nalazi i najveća tačka ostrva Galapagos. To je vulkanska kupa Santo Tomas, čija visina iznosi 1.490 m, a kupa ima prečnik od 10 km. Drugo najveće ostrvo je Santa Kruz. Zbog toga što se Ekvador nalazi u okviru „Vatrenog pojasa“, vrlo česti su zemljotresi.
Klimatske karakteristike
Kao što samo ime kaže, Republika Ekvador se nalazi na ekvatoru, tako da dani traju 12 sati tokom cijele godine. Na osnovu ovoga, moglo bi se očekivati da u Ekvadoru vlada ekvatorijalna klima, topla i vlažna sa obilnim padavinama, ali to se odnosi samo za istočni dio zemlje i najsjeverniji dio obale. U centralnom dijelu se prostire planinski predio Anda, i ovaj predio se karakteriše hladnijom klimom, u kojoj sa povećanjem nadmorske visine, temperature postaju sve niže. Zapadna ravnica i obala, su pod jakim uticajem hladne okeanske struje (Peruanska struja), koja smanjuje temperaturu i čini klimu suvljom. Na klimu koja vlada na ostrvima Galapagos, veliki uticaj imaju morske struje i nadmorska visina.
Istočni djelovi države imaju neprekidne i bogate padavine, i visoke temperature. Područja uz obalu, imaju vlažnu sezonu u prvoj polovini godine, dok se u drugoj polovini godine javlja suva sezona. Za Ekvador je karakteristična pojava vremenskog fenomena poznatog pod nazivom El Ninjo, koji donosi obilne padavine koje dovode do katastrofalnih posledica na obali, a povremeno i na planinama. U sjevernim djelovima, padavine dostižu maksimum od juna do septembra, zatim dolazi do sušne sezone, nakon čega dolazi do ponovne pojave kraće vlažne sezone od decembra do januara.
U Ekvadoru imaju male oblasti stvarno suve klime na poluotoku Santa Elena duž južne obale, a godišnja količina padavina se kreće oko 1.000 mm u blizini Gvajakila do svega 100 mm u Salinasu. U visočijim djelovima zemlje, godišnja količina padavina se kreće ispod 500 mm ili čak ispod 250 mm. Većina zemlje, ipak, je vlažna, na koju se prosječno izluči više od 500 mm kiše godišnje. Južna obala i planinski predjeli primaju od 760 do 2.000 mm, dok najveću količinu padavina imaju sjeverna obala i istočni djelovi Ekvadora, i primaju od 3.000 do 6.000 mm kiše. I obalni i istočni predjeli su topli, sa temperaturama koje se malo razlikuju između sezone; mnogo se veće razlike javljaju između dana i noći.
Prosječne dnevne temperature kreću se od 29 do 33°C, dok noću temperatura pada na 20 do 24°C. Kako se visina povećava, temperature se prilično predvidljivo smanjuju od 5 do 6°C za svakih 1 000 m. Prijatne temperature javljaju se na nadmorskim visinama od 800 do 2.000 m. U predjelima iznad 2.000 m, česta je pojava mraza, naročito u područjima gdje su noći bez oblaka, dok su planinski vrhovi iznad 5.000 m nadmorske visine, pokriveni sniježnim pokrivačem i ledom.
Nalazeći se na ekvatoru, ostrva Galapagos trebala bi imati ekvatorijalnu klimu, da nema efekata Peruanske struje. U djelovima koji se nalaze u nivou mora temperature se kreću oko 21°C. Tokom letnjih mjeseci ostrva su bez padavina, dok zimi od januara do aprila ima malo magle i padavina. Na nadmorskoj visini do 450 m, ostrva imaju miješavinu tropske, subtropske i umijerene klime. Generalno, temperature se kreću oko 17°C. U zimskim mjesecima postoji konstantna magla i kiša. Na predjelima koji se nalaze iznad 450 m, temperatura se kreće ispod 14°C
El Ninjo se javlja povremeno svakih šest ili sedam godina. Od kraja decembra, promjena atmosferskog pritiska pomjera okeanske tokove, tako da se topla voda približi obali i mijenja hladne vode. Tokom ovog perioda, temperatura vazduha i vode, plime i osjeke, visine talasa i relativna vlažnost, imaju veće vrijednosti nego uobičajeno. Ovi uslovi stvaraju jake padavine koje uglavnom traju do maja. Nastale poplave i klizišta, mogu biti razarajući. U gradu Pujo, koji se nalazi na skoro 1 000 m nadmorske visine, godišnje padne oko 4 300 mm kiše, koja pada gotovo svakog dana. Januar i februar su jedini mjeseci u kojima padavine iznose „samo“ 300 mm mjesečno. Nadmorska visina na kojoj se nalazi grad Pujo, utiče na temperaturu, koja se u prosjeku kreće oko 20°C kao dnevni prosjek tokom cijele godine. Grad Manta, nalazi se u centralnom dijelu obale Tihog okeana, i odlikuje se visokim temperaturama tokom cijele godine. Hladna morska struja, utiče na godišnju količinu padavina koja se izluči na priobalnim djelovima Ekvatora.
Godišnja količina padavina koja se izluči na prostoru grada Manta iznosi samo 250 mm. Glavni grad Kito, nalazi se u planinskom dijelu Ekvadora, na 2.850 metara nadmorske visine. Ovdje su temperature blage, i kreću se oko 19-20°C, s tim što neki dani mogu biti malo topliji, a neki dani mogu biti hladniji, kada temperatura padne na oko 9-10°C. Nije rijetka pojava, da se tokom noći, temperatura spusti i ispod 0°C. Godišnje se na prostoru grada Kito izluči oko 1 200 mm padavina, a najveća količina se izluči u periodu od oktobra do maja. Najmanje se padavina izluči tokom jula i avgusta.
Hidrološke karakteristike
Gotovo sve rijeke u Ekvadoru nastaju u regionu Sijera, i teku istočno prema rijeci Amazon ili na zapad prema Tihom okeanu. Rijeke nastaju od otopljenog snijega ili od obilnih padavina koje padaju na višim nadmorskim visinama. U regiji Sijera, tokovi i rijeke su uske i sa velikim padom riječnog korita. Rijeke usporavaju i proširuje im se korito kada protiču kroz „hojas“, ali opet postanu brze kada protiču sa Anda na niže nadmorske visine ostalih regiona. Ove rijeke postaju šire kada ulaze u regije Kosta i Oriente.
U regiji Kosta, javljaju se povremeni tokovi koji se hrane atmosferskim padavinama, koje se izlučuju od decembra do maja, a tokom ljetnje sezone, korita su im suva. Rijeke koje izviru u regionu Sijera i teku prema Tihom okeanu, imaju vodu tokom cijele godine u svom koritu. Nasuprot tome, u unutrašnjosti pomenute regije, prisutni su višegodišnji tokovi, koji mogu izazvati poplave tokom kišne sezone, ponekad formirajući močvare.
Sistem rijeke Guajas, koja se uliva u južnom dijelu Gvajakilskog zaliva, predstavlja najvažniji odvodni sistemi u unutrašnjosti regije Kosta. Ukupna površina sliva rijeke Guajas, iznosi 40 000 km2. Šezdeset kilometara duga rijeka Guajas nastaje spajanjem tokova Babahoio i Daule. Rijeka Guajas, na svom ušću formirala je širok estuar. Drugi važan tok u regiji Kosta je rijeka Esmeraldas, koja izvire u regiji Sijera, kao rijeke Guaillabamba koja teče prema zapadu. Rijeka Esmeraldas je duga 320 kilometara i ima površinu sliva od 20 000 km2, a uliva se u Tihi okean.
Veće rijeke teku prema istoku su: Pastasa, Napo i Putumajo. Pastasa nastaje spajanjem rijeka Chambo i Patata, koje izviru u regiji Sijera. Na rijeci Pastasa, nalazi se vodopad Agoian, koji ima pad od šezdeset i jednog metra i najviši je vodopad u Ekvadoru. Rijeka Napo izvire u blizini planine Kotopaksi. U gornjem toku, rijeka Napo protiče brzo sve do ušća svoje pritoke Koka, nakon čega usporava. Rijeka Putumajo jednim dijelom predstavlja granicu između Ekvadora i Kolumbije. Sve ove rijeke se ulivaju u rijeku Amazon. Na ostrvima Galapagos nema većih tokova.
Iako na prostoru Ekvadora ima veliki broj jezera, ona su malih površina i bez većeg značaja, ako izuzmemo njihov značaj za očuvanje određenih vrsta flore i faune, i njihovog turističkog značaja.
Pedološke karakteristike
Vulkanska aktivnost na višim nadmorskim visinama u Andama rezultirala je formiranjem plodnih vulkanskih i ravničarskih zemljišta, poznatih kao andosoli i molisoli, sa tamnim površinskim slojevima bogatim organskim materijama. Erodirano zemljište sa planina, rijeke akumuliraju na donjim padinama i posebno u ravnicama, i ova zemljišta čine najpoželjnije lokacije za poljoprivredu. Indijanci su hiljadama godina razvili efikasne metode za đubrenje ovih vrsta zemljišta, uključujući korišćenje stajskog đubriva, nasipanje djubrišta iz drenažnih jaraka, stvaranje podignutih polja i korišćenje kanala za navodnjavanje.Na obali, rijeke su akumulirale plodno zemljište erodirano sa planina. Ova priobalna zemljišta imaju veliku plodnost, ali se često sastoje od glina. U Amazonskom basenu zemljišta nisu u potpunosti proučavana i mapirana. Ipak, čini se da su zemljišta u njima raznovrsna, uključujući područja plodnog aluvijalnog zemljišta, organska zemljišta nazvana histosoli, i tropska tla nazvana ferasoli.
Flora i fauna
U Ekvadoru živi oko 25.000 vrsta vaskularnih biljaka, a svake se godine otkrivaju nove vrste. Vlažne nizije na istoku, i sjeverni i jugoistočni dijelovi obale, pokriveni su tropskim kišnim šumama, koje sadrže različita drveća i lijane. Šuma je sve gušća, približavajući se zoni sa najvećom količinom padavina, koja se javlja između oko 1.200 do 1.500 m nadmorske visine. Šumski pokrivač koji se rasprostire u priobalju Ekvadora, brzo nestaju, usljed krčenja i pretvaranja zemljišta u poljoprivredno zemljište ili u pašnjake, a šume na istoku su ugrožene širenjem rančeva, na kojima se
uzgajaju plantaže palmi ili za proizvodnju poljoprivrednih proizvoda.
U primorskom dijelu Ekvadora, između Esmeraldasa i Gvajakilskog zaliva, gdje je klima pod uticajem Peruanske struje, sjeverna kišna šuma idući ka jugu, polako prelazi u listopadnu šumu. Nekada su područja močvarnih obala, bila pokrivena mangrovim šumama, koja su zbog razvoja proizvodnje škampa, posječene.
Planinske oblasti u unutrašnjosti Ekvadora, bile su prvobitno prekrivene trnovitom šumom, koja je polako prelazila u zimzelenu šumu, dok je na većim nadmorskim visinama, flora predstavljena različitim vrstama trava. Većina planinske vegetacije uklonjena je u poslednjih 5.000 godina za potrebe poljoprivrede ili je izmjenjena periodičnim spaljivanjem.
Najbrojnije životinje u Ekvadoru su šišmiši, koji se mogu vidjeti posvuda, a slijede ih glodari. Kišne šume naseljavaju različite vrste majmuna, kao i različite vrste mesoždernih sisara kao što su: jaguari, leopardi, planinski lavovi, lisice, vidre, tvorovi, rakuni, koatis (rođaci rakuna) i kinkajous (životinje iz porodice rakuna). Prostor Ekvadora naseljavaju i sisari kao što su: bodljikavo prase, tapir i jelen. Ukupno na prostoru Ekvadora živi 21 vrsta majmuna, i oni rijetko naseljavaju prostore iznad 1.000 m nadmorske visine. Planinske predjele naseljavaju vrste kao što su: lame, alpake i vikunje. U Amazonskoj
regiji, u jezerima i rijekama, mogu se sresti često ružišasti i sivi amazonski delfini.
Na prostoru Ekvadora identifikovano je oko 1.650 vrsta ptica, uključujući kondore, kolibrije i papagaje. Posmatranje ptica, postalo je značajan izvor turističkih prihoda. Veliki je i broj sjevernoameričkih vrsta ptica koje zimi migriraju u Ekvador. Riblja populacija je slična onoj na rijeci Amazon, iako na zapadu nije pronađena električna jegulja i pirana. Šarenolikost životinjskog svijeta, dopunjava i veliki broj gmizavaca, kao što su: kajmani i veliki broj zmija (anakonda) i guštera. Širom svijeta, najpoznatije životinje Ekvadora, su kornjače koje naseljavaju ostrva Galapagos.
Literatura:
Dennis M. Hanratty, ed.
Ecuador: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 1989.
Carmen Arlene Lazo
Serrano, Geografía Turística del Ecuador, Universidad Técnica de Machala, 2016.
www.britannica.com
www.cia.gov
www.population.un.org
www.ecuadorencifras.gob.ec
www.worldpopulationreview.com
www.climatestotravel.com
www.lonelyplanet.com
www.parks-and-tribes.com
