Priredio: Đoko Raičević
U regionalno-geografskom smislu ostrvo Madgaskar pripada regiji Južna Afrika. To je ostrvska zemlja odvojena Mozambičkim prolazom od afričkog kontinentalnog kopna. Prostire se između 43º 55′ i 50º 29′ istočne geografkse dužine i 11º 57′ i 25º 36′ južne geografske širine. Madagaskar je četvrto ostrvo po veličini na svetu. Površina mu iznosi 587.041 km² (Kicošev i sar., 2006).
Usred Mozambičkog prolaza nalazi se nekoliko manjih ostrva koja pripadaju Francuskoj (Evropa, Huan de Nova, Basas da Indija). Severno od Madagaskara, na podmorskom grebenu, nalaze se Komorska, Amirantska i Sejšelska ostrva. Istočno od Madagaskara su Maskarenska ostrva.
Pošto je Madagaskar nezavisna država, analiza položaja se bazira na osnovu regionalne komponenete. Položaj prema Južnoj kojoj ostrvo pripada i istočnoj Africi u sabraćajnom i turistčkom smislu ukazuju na povoljnost i povezanost države sa regijama, dok je prilično nepovoljan zbog udaljensti i izolovanosti u odnosu na ostale regije Afrike. U prirodno geografskom smislu ostrvo pripada tropskom pojasu koju karakteriše velika količina padavina, pored toga pozitivni efekti jeste raznovrstan floristički svet, negativan je iz razloga što je u sadejstvu sa visinskim reljefom u centralnom delu evidentna velika erozija zemljišta koja devastira veliki dio Madagaskara.
Sliaka 1. Geografski položaj Madagaskara
Usred Mozambičkog prolaza nalazi se nekoliko manjih ostrva koja pripadaju Francuskoj (Evropa, Huan de Nova, Basas da Indija). Severno od Madagaskara, na podmorskom grebenu, nalaze se Komorska, Amirantska i Sejšelska ostrva. Istočno od Madagaskara su Maskarenska ostrva.
Pošto je Madagaskar nezavisna država, analiza položaja se bazira na osnovu regionalne komponenete. Položaj prema Južnoj kojoj ostrvo pripada i istočnoj Africi u sabraćajnom i turistčkom smislu ukazuju na povoljnost i povezanost države sa regijama, dok je prilično nepovoljan zbog udaljensti i izolovanosti u odnosu na ostale regije Afrike. U prirodno geografskom smislu ostrvo pripada tropskom pojasu koju karakteriše velika količina padavina, pored toga pozitivni efekti jeste raznovrstan floristički svet, negativan je iz razloga što je u sadejstvu sa visinskim reljefom u centralnom delu evidentna velika erozija zemljišta koja devastira veliki dio Madagaskara.
Indijski okean, i pored toga što ima značajan uticaj na tranzitnu vezu Madakaskara sa ostalim delovima sveta, ipak donosi i elemntarne nepogode. Primer toga je Mozambički kanal kao spona između kontinenta i ostrva. Kanal leti predstavlja mesto niskog vazdušnog pritiska, što ima za posledici formiranje tropskih ciklona, tropski cikloni izazivaju ogromne štete po ekonomiju ostrva, o čemu će biti reči u poglavlju „Klima“.
Tektonski odnosi. Madagaskar je deo starog kopna Gondvane, pa u svojoj osnovi ima kristalastu masu, u tercijaru se odvajao od Afrike (Kicošev i sar., 2006). Odvajanje od Gondvane nastupilo je pre približno 90 milona godina kada su se razdvojili delovi kopna koji danas čine Madagaskar i deo Indije. Između neogena i kvartara unurašnji delovi Madagaskara zhvaćni su tektonskim pokretima, istovremeno došlo je do jakog vulkanizma i formirnja planina. Tektonska aktivnost u Ankai grebenu nagoveštava da je Aloatra nastala u početku procesom riftovanja Madagaskara, Indije i Sejšela (Emmel et al., 2006). Uprkos visokim stopama erozije izazvane tropskom klimom u centralnom Madagaskaru, grebeni Aloatra i Ankai navode na zaključak da je aktivna tektonika dominantni faktor koji karakteriše današnju morfologiju ostrva (Kusky et all., 2007). Madagaskar je seizmički aktivan. Najveći broj potresa zastupljen je u centralnom regionu visokog platoa, čiji se pravac pružanja poklapa sa rasednim linijama vulkanskih polja Ankaratra i Itasi (Maarten, 2003). Ostrvo poseduje vulkane koji su bili aktivni u ne tako dalekoj prošlosti. Radi se o pre nekoliko hiljada godina.
Geološka građa i obale. U geološkoj građi ostrva najviše su zastupljene prekambrijske stene (gnajsevi, kristalsti škriljci, graniti i amfiboliti). Najstarije stene su gnajsevi, obrazovani pre 3,3-3,1 milijarde godina (Vujadinović i sar., 2016). Sedimentne stene (peščari i krečnjaci) mezozojske i kenozojske starosti imaju značajno rasprostranjenje na zapadu, dok se magmatske stene javljaju u središnjem delu ostrva (Vujadinović & Šabić, 2016). Kao posledica magmatizma u geološkoj istoriji ostrva, zastupljene su različite vrste kamenja, od onih koji se mogu koristiti kao građevinski materijal, pa do onih vrsta koji se mogu koristiti kao ukras i nakit. Među ukrasnom kamenju prednjači Labradorit vrhunskog kvaliteta koji se koristi za ukrsne ploče i pločice (Ilinčić, 2021).
Slika 2. Geološka karta Madagaskara
U zapadnom delu Madagaskara preovlađuju gornje paleozojske, mezozojske i kenozojske sedimentne stene, između koji se ističu peščari i krečnjaci kao što je Singi de Bemaraha (Shea, 2009), dok se u strukturi istočnog dela nalaze određene formacije nastale sedimentacijom alvijalnog zemljišta i međuzone sastavljene od strmih litica. Krečnjački tereni koji su veoma podložni fluvijalnoj eroziji u kombinaciji sa velikom količinom padavina su kroz dug vremenski period omogućili formiranje šiljaka, grebena i kamenih tornjeva koji su često izuzetno tanki i oštri a istovremeno dostižu visinu od 800 m. Rezervat prirode Singi de Bemaraha, koji se nalazi na Uneskovoj listi svetske kulturne baštine, predstavlja najveći primer Singi šume na Zemlji, što ga čini jednim od najlepših geoloških nalazišta na svetu (Randrianantoandro et all., 2008).
Obale Madagaskara su pretežno niske i ravne. Severna obala je stenovita, raščlanjena malim zalivima i koralnim grebenima. Najpoznatiji zaliv je Antsiranana. Značaj severne obale u ekonomije ostrva je reativno mali, jer je veoma udaljena od središnjeg dela i odsečena teško prohodnim šumski kompleksima. Udari ciklona u severoistočnom delu obale donose jake kiše i vetrove, koji se manifestuju kroz elementarne nepogode, tako je pod udaromm ciklona „Enavo“ u 2017. godini 50 ljudi izgubilo život a 50.000 napustilo svoje domove. Zapadna obala, koja se sastoji od sedimentnih formacija nataloženih u nekoliko slojeva tokom istorije, razuđenija je i više uvučena nego istočna obala. To se naročito odnosi na severozapadni deo sa nekoliko luka zaklonjenih od ciklona, kao što je luka u Mahadžangi. Duboki zalivi i dobro zaštićene luke u ovom delu ostrva privukle su istraživače, trgovce iz Evrope, Afrike i Bliskog istoka još u antičkom periodu. Stoga je ova oblast predstavljala most između Madagaskara i spoljašnjeg sveta. Ipak, široke aluvijalne ravni na obali između Mahadžange i Toliara, za koje se veruje da imaju veliki poljoprivredni potencijal, su retko naseljene i uglavnom neiskorišćene (Kovačević, 2017). Istočna obala se prostire severno od zaliva Antongil. Pored obale mestimično se pružaju peščane dine sa brojnim lagunama. U ovom delu nalazi se Pangalanes kanal, koji je nastao pod uticajem morskih struja Indijskog okeana. Kanal ima dvostruku ulogu, služi kao vid saobraćaja i ribolov lokalnog stanovništva (Salomon, 1982). Generalno cela istočna obala je opasna za kupače zbog velikog broja ajkula koje žive na tom prostoru.
Reljefni odnosi. Reljef Madagaskara je asimetričan. U istočnoj polovini ostrva, od severa prema jugu, pruža se Centralna visoravan (plato). Ona zauzima dve trećine površine ostrva. Visoravan predstavlja pineplen visine 1.700-2.000 m, sa koga se izdižu usamljena uzvišenja i vulkanski vrhovi. Najviši deo Madagaskara nalazi se na severu visoravni i predstavljen je planinom Caratanana. U centralnom delu visoravni je Ankaratra, dok je u južnom delu ostrva planina Andringitra (2.658 m). Centralna visoravan, visine od 800-1.800 m, raščlanjena je tektonskim depresijama i sastoji se od različitih oblika: erodiranih brda, ugašenih vulkana, erodiranih pineplena i aluvijalnih ravnica. Najviši delove Madgaskara usled visoke količine padavina koja je zastupljen tokom kišnog dela godine, formirali su strme vodotoke u planinskom delu koji ima veliki uticaj na eroziju tla. U ravničarskim delovima kada energija vodotoka oslabi dolazi do zamuljavanja i taloženje na obradivim površinama koje se nalaze nizvodno. Gubici usled erozije zemljište dostiže oko 100-150 dolara po hektaru svake godine, što je ekvivalent od 70 procenta prosečnog godišnjeg prihoda Madagaskara (Randriarijariona, 2014).
Pojedine kotline su zamočvarene što se implicirana na pojavu malarije koja je jedan od velikih zdrvastvenih problema na Madagaskaru. Nacionalna analiza je potvrdila da se učestalost malarije na Madagaskaru povećao između 2010-2016. godine sa 14 na 20 obolelih na 1000 stanovnika (Ihantamalala et al. 2018). Zahvaljujući plodnim aluvijalnim zemljištima, neke depresije su gusto naseljene. U jednoj od depresija smešten je Antananarivo, glavni grad Madagaskara.
Slika 3. Hipsometrija terena Madagaskara
Centralna visoravan se strmim i raščlanjenim odsekom spušta prema priobalnoj niziji na istoku. Kao posledica prirodnih uticaja, pre svega izavanim klimom, nizijske delove Madagaskara karakteriše određeni disparitet, istočni deo nizije prekriven je gustim šumama, dok je zapadni savanski deo koji prema jugu prelaze u stepu (Styuger et all., 2007). Ovi stepski predeli imaju značajnu ulogu na razvoj ekstenzivnog stočarstva Madagaskara.
Klima. Madagaskar karakteriše uglavnom tropska klima. Međutim, pod uticajem određenih faktora uslovljenih pre svega velikom površinom ostrva, njegovim pravcem pružanja, kontrastima u reljefu između priobalnog i centralnog dela, odnosno visinske razlike, javlja se više klimatskih tipova i varijeteta (Donque, 1972).
Madagaskar se gotovo u celini pruža u intertropskoj zoni. Međutim, pravac pružanja ostrva sever – jug je 1.450 km, tako da severni deo seže u subekvatorijalni region, dok se južni nalazi u subtropskoj zoni.
Efekti ovakvog položaja ostrva impliciraju se na varijaciju srednje godišnje temperature vazduha, koje opadaju od severa prema jugu i od nizija prema visoravni (Donque, 1972).
U centralnom delu visokog platoao, efekat geografske širine na temperaturu nadmašuje uticaj izuzetno diferenciranog reljefa. Planine na Centralnoj visoravni sprečavaju prodor vlažnih vazdušnih masa sa okeana, pa je klima sušnija u odnosu na istočnu obalu (Kovačević, 2017). Kako bi se iz prethodno navedenog ukazalo na disparitet u pojedinim delovima ostrva, prosečne mesečne temperature vazduha tokom godine u gradovima koji se nalaze u različitim delovima ostrva i to severnom (Antsiranana), južnom (Ambosari), zapadnog (Mahadžanga), istočnog (Tomasina) i Centralnog (Antananarivo).
Na Madagaskaru su utvrđena 4 klimatske zone:
1. Istočni deo, koji je vlažn tokom cele godine i gde je vreme određeno jačinom pasatnog vetra;
2. Centralno gorje, svežije, sa jednom kišnom i sa jednom sušnom sezonom, vreme koje određeno dinamičkom interakcijom pasatnih vetrova, monsunskih tokova i suptropskih anticiklona;
3. Jugozapadni deo, zona sa malo kišnih padavina, čak i tokom letnje sezone, vreme je određeno karakteristikama i ferkvencijama južnih frontova i snagom pasatnog vetra;
4. Severozapadni deo, toplo sa letnjom kišnom i suvom zimskom sezonom, gde je vreme određeno snagom monsuna (Abdallah, 1995).
Indijski okean ima visoku površinsku temperaturu vode u svim godišnjim dobima, čak i u njegovom južnom delu prostiranja. Leti je temperatura vode najmanje 26º C, što je veoma pogodan uslov za stvaranje tropskog ciklona. Zagrevanje Indijskog okeana je najveće među njegovim tropskim delovima. Istraživanja pokazuju je ljudskim faktorima indukovan efekat staklene bašte, koji uzrokuju tako jako zagrevanje Indijskog okeana.
Slika 4. Struje u Indijskom okeanu
Značajan uticaj na temperaturu vode u Indijskom okeanu imaju morske struje. Mozambička struja koja nastaje od južnoekvatorijalne struje, nosi veliku količinu tople vode između Mozambika i Madagaskara (kroz Mozambički prolaz) i prema jugu prelazi u Agulašku struju.
Obale Madagaskara uz koje prolazi ova struja imaju korist od toplih vodenih masa, jer biljke mogu cvetati i uspevati do duboko u zimu (Sætre & Da Silva, 1984). Međutim, negativan efekat Mozambičkog kanala koji ima karakteristike kontinentalnog mora sa visokom temperaturom vode, ogleda se u tome što leti postaje centar niskog vazdušnog pritiska što se implicira na formiranje tropskih ciklona (Donque, 1972). Oluje se formiraju tako brzo da samo nakon 24 sata nakon formiranja, tropski ciklon može pogoditi severozapadni deo Madagaskara. Prolazak tropskog ciklona, često uništi za nekoliko sati ratarsku proizvodnju pirinča, pamuka i šećerne trske. Takve situacije se dešavaju skoro svake godine, i predstavlja ozbiljan problem za stanovništvo područja koje pogađaju cikloni (Abdallah, 1995).
Severozapadni deo Madagaskara je leti (novembar – april) pod uticajem severozapadnog monsuna, odnosno severoistočnog pasata. To je sezona obilnih, jakih kiša praćenih olujama, tako se u Mahadžangi izluči 1.524 mm godišnje. Tropski savanski tip prostire se duž zapadne i delom južne obale Madagaskara, zahvatajući relativno širok prostor koji se uvlači duboko u kopno. Karakteriše ga polugodišnji sušni period koji traje 4-6 meseci, sa karakterističnim letnjim pljuskovima.
Količina padavina je prilično neujednačena što je uslovljno nizom prirodnih faktora kao što su geogrfska širina, nadmorska visina, raspored kopna i mora (otvorenost prema Indijskom okeanu). Prosečna godišnja količina padavina iznosi 1701,8 mm, a tokom meseci najviše se izluči u januaru 304,9 mm a najmanje u septembru 42,5 mm padivina.
Centar visokog atmosferskog pritiska sezonski menja svoj položaj nad okeanom. Stoga se na istočnoj obali javljaju dve sezone: letnja (novembar–april) sa velikim količinama padavina i visokim temperaturama vazduha i zimska (maj–oktobar) sa manje padavina i nižim temperaturama (Vujadinović i Šabić, 2016). U ovom delu ostrva usled obilnih kišnih padavina razvio se pojas tropske kišne šume, jedne od najlepših preostalih tropskih divljina na Zemlji i dom za neke od najspektakularnijih divljih životinja.
Planine na Centralnoj visoravni sprečavaju prodor vlažnih vazdušnih masa sa okeana, pa je klima sušnija u odnosu na istočnu obalu. Padavine su rezultat interakcije jugoistočnih pasata i severozapadnih monsuna. Izražena su dve sezone: topla i vlažna, od novembra do aprila, i hladnija i izrazito suva sezona od maja do oktobra. Godišnja količina padavina iznosi 1.200-2.000 mm. Iako su mrazevi retki u Antananarivu, oni se javljaju na većim nadmorskim visinama. Mrazevi se javljaju na planini Andringitri, gde temperatura vazduha dostiže -11º C.
Oblasti koje prime najveću količinu padavina za vreme kišne sezone nalaze se između Tamatave i Maroansetre, gde kiša može padati po 24 h (Donque, 1972).
Zapadna obala je sušnija od istočne obale i centralne visoravni zbog toga što strujni vetrovi izgube svoju snagu i vlažnost u odnosu na istočnu obalu, gde se izluči najveća količina padavina.
Zapadni deo Madagaskara prima od 500 do 1.000 mm padavina, pod uticajem severozapadnog monsuna, čiji uticaj postepeno slabi krećući od severa prema jugu. Jugozapadni i južni deo čine stepe, koje na krajnjem jugu prelaze jednime delom u pstinjski region, kojeg karakteriše mala količina padavina (Toliara 420 mm).
Vode. U sadejstvu faktora, kao što su geološka podloga, čiji najveći deo čine vododržljive stene, reljefa, koji je idući od obala prema unutrašnjosti postaje sve više visinski izraženiji i dovoljne količine padavina, uslovile su da se na Madagaskaru razvije razgranata rečna mreža. Planinski reljef u centralnom delu ostrva, deli njegovu hidrografsku mrežu na pet basena različitih veličina i to:
1. Basen Ambre;
2. Centralne padine;
3. Istočne padine koje se ulevaju u Indijski okean;
4. Zapadne i severozapadne padine čije se vode ulevaju u Mozambički kanal,
5. Južne padine (Aldegheri, 1972).
Slika 5. Hidrološka karta Madagaskara
Najvažnije reke sliva Ambre, koja je izgrađena od vulkanskih stena su Irodo, Saharanena i Besokatra. Vodom ovih reka snabdevaju se stanovnici Antsiranane. Reke imaju značajnu ulogu u upotpunjavanju prirodnog mozaika nacionalnog parka planine Ambre po čemu je ovaj kraj turistički prepoznatljiv.
Masiv Tsaratanane koji je veoma udaljen od Indijskog okeana i Mozambičkog kanala, karakterišu veoma strmi nagibi uzdužnih rečnih profila (Aldegheri, 1972). Glavne reke na padinama su: severni Muhavuvi koji se nalazi istočno od centralnog grebena Tsaratanane blizu Andohanisambirana na oko 2.200 m nadmorske visine. Reka je u gornjem toku brza zbog visinske izraženosti reljefa, dok u donjem toku pri ušću formira deltu, u tome delu se nalaze plantaže susama, značajne za ekonomsku egzistenciju poljoprivrednog stanovništva. Mavarano, se pruža južno od Andohanisambirana na oko 2.200 m nadmorske visine. Reku karakteriše strmi nagib, približno 48 m/km. Prema jugu prelazi u močvarno udubljenje Ankazaine, a prema moru u priobalnu ravnicu. Bemarivo teče niz istočnu padinu Tsratanane, dužina toka 140 km, zahvatajući površinu sliva 5.400 km², njegov nagib terena je nšto manje izražen u odnosu na Mavrano i iznosi 30 m/km (Aldegheri, 1972). Ove reke najveću količinu vode dobijaju tokom kišne sezone od novembra do aprila. Na Tsaratanani se u proseku izluči 2.500 mm padavina godišnje.
Istočne padine odvodnjvaju 25% površine Madgaskara. U ovom uskom izduženom pojasu vodotoci su srazmerno kratki sa vrlo naglašenim profilom i imaju povoljan energetski potencijal, dok u priobalnom delu reke usecaju brojne meandre i nagomilavaju veliku količine erodiranog materijala. Glavna reka istočnog dela Madagaskara je Mangoro, dužine 300 km, izvire severoistočno Anjozorobea, na visini od 1.100 m, karakterišu je strme padine toka, čije se vode istražuju za potrebe hidroenergije. Po površini sliva (17.175 km²) i zapremini vode koju nosi Mangoro je najveća reka na istočnim padinama Madagaskara.
U istočnom priobalnom pojasu, za plovidbu se koristi kanal Pangalanes. Kanal je dug 600 km i povezuje luke Tomasinu i Farafanganu. Kanal Pangalanes izgrađen je za vreme francuske kolonije početkom 20. veka (Palmer, 2001). Izgrađen je tako da su povezana sva prirodna jezera uz obale Indijskog okeana i reke istočnog sliva. Severni deo jezera je najdublji i postoje brojne brodske linije, kako za turiste tako i za uobičajeni lokalni transport. U centralnom delu mogu ploviti manji brodovi, dok u južnom delu plovidba se vrši samo splavovima.
Zapadni deo Madgaskara odvodnjava 61,3% ili 365.000 km² ostrva. Najveća reka u ovom sistemu je Beciboka (600 km). Ona nastaje istočno od Antananariva, teče u pravcu severozapada i uliva se u zaliv Bombetoka, formirajući veliku deltu. Reka je prepoznatljiva po crvenoj boji, koja je uzrokovana rečnim sedimentima, reka nosi ogromnu količinu crvenkasto-naradžnstog mulja do mora, to je dokaz velike erozije severozapadnog Madagaskara (Raharimahefa & Kusky, 2010).
Na sedimentaciju nanosa u zalivu Bombetoka imaju i plimni efekati, koji čine ekološki i geomorfološki faktor primarnog zanačaja. Negativni efekti ogledaju se plavljenjem plantaža pirinča i zamuljivanjem kanala za plavljenje poljoprivrednih kultura u ovom delu ostrva.
Uklanjanje autohtone šume proteklih 50 godina, dovela je do masovnih godišnjih gubitaka tla koji se približavaju 250 metričkih tona po hektaru u nekim delovima ostrva, što je najveće zabeležena količina na svetu. Loša situacija se pogoršava kada tropske oluje donose obilje padavina, što uveliko povećava eroziju.
Ciribihina zauzima drugo mesto po količini vode, odmah posle Beciboke. U reku se u gornjem toku uliva veliki broj rečica, koje dolaze sa visoke visoravni. Reka protiče kroz nacionalni park Cingi de Bamaraha, jedno od najlepših geoloških nalazišta na svetu. U periodu poplavnih voda velike količine erodiranog materijala se transportuje rekom, što čini veliki problem za poljoprivredne plantaže u ovom delu Madgaskara. Osim negativnih efekata, izazvanom erozijom tla, postoje i pozitivni koji se ogledaju kroz mogućnosti za energetske projekte u gornjem toku reke (Aldegheri, 1972).
Sliv južnog dela Madgagaskara zahvata 48.750 km², ili oko 8,2% površine ostrva. Najaznačajinije reke su Manambovo i Menarandra, koje čine većinu hidrografske mreže južnog dela ostrva. Manamabovo, reka sa relativno malim slivom (4.450 km²). Odlikuje je veoma strmi nagib rečnog korita 2,5-3 m/ km². Reka tokom letnjih meseci u potpunosti presuši, ukupna dužina toka iznosi 165 km. Menarandra je najveća reka na jugu, sa površinom sliva od 8.350 km² i ukupne dužine 235 km.
Osim reka, na ostrvu su zastupljena i jezera, među kojima je najveće Alaotra. Nalazi se u severnom delu centralnih visoravni i prostire se na površini od preko 900 km². Plitko je jezero, sa zamočvarenom obalom, a bogato je ptičjim i drugim životinjskim vrstama. Maksimalna dubina jezera je 1.5 m, dok je tokom sušne sezone duboko samo 60 cm, delimično i kao posledica sedimentacije erodiranog materijala sa okolnih brda koje transportuju reke u jezerski basen. Reka Ambato mu je i pritoka i otoka. Jezero Alaotra nekada je bilo nekoliko puta veće od njegove današnje površine (Bakoariniaina et all., 2005). Jezero sada ima samo 30% njegove primarne veličine. Preusmeravanjem potoka i reka za poljoprivrednu proizvodnju, rezultirali su znatno manje dopunjavanje jezera vodom, što se i odrazilo na nivo vode jezera Aloatre. Zemljište blizu jezera je plodno i koristi se za uzgoj pirinča i drugih useva.
Jedno od čuda Madagaskara je jezero Tritriva vulkanskog porekla, što dovodi do prisustva mnogih vrelih izvora. Poznat je po tome što tokom suše nivo vode u njemu raste.
Jezero Itasi sa svojom površinom od 35 km², najveće je od dvadesetak manjih jezera na masivu Itasi. Itasi je protočno slatkovodno jezero, koje dobija vode od reka Andronamene i Mariandrano ali i od manjih jezera na većoj nadmorskoj visini (Battistini, 1962). Na jezeru je razvijeno ribarstvo, preko 3.000 ribara živi na njegovim obalama. Jezero Itasi je vrlo popularno izletište za stanovnika Antananariva, koji čine preko 60% njegovih posetioca.
Mrtvo jezero je jedno od turističko najatraktivnijih mesta na Madagaskaru, okruženo hiljadama legendama i pretpostavkama. Jezero je dužine 100 i širine 50 m, dubina je 0,4 km. Prosečna temperatura vode je 15º C Međutim, uprkos naizgled idealnim uslovima, u vodama Mrtvog jezera nema ni jednog živog organizma. Verovatno je sastav vode koji daje odgovor na pitanje zašto ne postoje živa bića u Mrtvom jezeru Madagaskara, kojeg karakteriše veliki salinitet, pa čak ni najjednostavniji organizmi nisu našli život ovde. Zbog toga je ime jezera Mrtav.
Vodopadi na rekama predstavljaju značajan turistički resurs Madagaskara. Najpoznatiji i najposećeniji vodopadi su na jugoistoku, istoku i severu ostrva. Među njima je najpoznatiji vodopad „Lili“, koji se sastoje od dva vodopada, prvi je visok 16 m i širok 35 m, drugi je viši 22 m, ali ne toliko širok. Ime vodopada se vezuje za legendu o djevojčici po imenu Lili, koja je došla do vodopada i na tom mestu nestala.
Od ostalih vodopada, značajni su na reci Zomandao Raindahi, a kilometar od njega nalazi se vodopad Rainbavi, koji pripada nacionalnim i zaštićenim lokalitetima.
Zemljišta. Na Madagaskaru dominiraju crvena lateritna zemljišta (feralosoli) koja su najviše zastuljena u centralnom delu ostrva, zbog čega nosi naziv Veliko crveno ostrvo. Generalno siromašni su organskim materijama zbog izuzetno snažne erozija Usled krčenja šuma, ispaše i neadekvatne obrade zemljišta, erozija je široko rsprostranjena u središnjem delu visokog platoa i predstavlja jedan od glavnih ekoloških problema. Za brdovite terene Madagaskara karaktristične su jaruge. Nakon jakih kiša iz jaruga se spira velika količina materijala, što često dovodi do oštećenja infrastrukture.
Neke od najugroženijih poljoprivrednih područja na Madagaskaru nalaze se na istočnoj obali zemlje, jer primaju relativno velike količine padavina. Najplodnija zemljišta obrazovana su na vulkanskim stenama i rečnim nanosima. Jezero Alaotra na centralnoj visoravni sadrži neke od najproduktivnijih poljoprivrednih površina na ostrvu. Zapadna trećina ostrva sastoji se u potpunosti od naslaga sedimentnih stena, što daje tla srednje do niske plodnosti, dok se plitki skeletni laterit i krečnjak nalaze se na jugu (Randrianarijaon, 2014).
Biljni i životinjski svet se odlikuju visokim stepenom endemizma. Od ukupno 12 hiljada biljnih vrsta 80,9% su brojne vrste palmi, orhideja, šest vrsta baobaba (od ukupno osam vrsta na ostrvu). S obzirom na raznolikost vrsta tla, reljefa i mikroklime, Madagaskar je podijeljen na 7 glavnih vegetacijskih područja za lakšu klasifikaciju flore: zapadne listopadne šume, travnate središnje visoravni, jugozapadno trnovito igličaste šume i delovi stepa, Sambirano područja, središnje šume, istočne tropske kišne šume i kamenjar na visoravnima (Moat & Smith, 2007).
Odvojenost Madagaskara od ostalih kopnenih masa još od mezozoika dovela je do evolucije velikog broja endemskih vrsta. Kserofitna vegetacija prisutna je na jugozapadu Madagaskara, gde je prilagođena stepskim i polupustinjskim uslovima. Endemična porodica Didiereaceae, karakteristična je za jugozapad, u koju pripada 11 vrsti, jedna je od porodica neobičnog izgleda. Ovo stablo nema deblo već strukturu poput buketa stabljiki koje su prekrivene dugačkim, oštrim trnovima, koji su neobično postavljeni i međusobno kao da su isprepleteni. Ti trnovi zapravo su listovi pomoću kojih uveliko smanjuju gubitak vode, a i pomoću njih se štite. Duž zapadne obale, naročito oko ušća reka, velike površine su pod šumama mangrova (Vujadinović i sar., 2016).
Prvobitna vegetacija Madagaskara bitno je izmenjena, posebno od dolaska Francuza. Nekada je istočni i severni deo ostrva bio pokriven tropskim kišnim šumama, koje su u velikoj meri uništene. Šume su zamenjene poljima pirinča, plantažama kafe, vanile, karanfilića, kakaoa i drugih tropskih kultura. Tropske kišne šume sa kvalitetnim vrstama drveta (abonos, palisander, mahagoni) očuvale su se u vidu uzanog pojasa na strmim istočnim padinama Centralne visoravni. Na zapadu ostrva zastupljene su savanske listopadne šume koje su u prošlosti takođe zahvatale znatno veću teritoriju. Brojne endemske vrste biljaka i životinja ugrožene su stalnim uništavanjem šuma.
Madagaskar ima jedan on najvećih biodiverziteta na svetu. Od poznatih 200.000 vrsta biljaka i životinja oko 150.000 je endemskog porekla (Kovačević, 2017). Od toga je oko 50 vrsta lemura, 99% od ukupnog broja žaba i oko 36 rodova ptica. Madagaskar je dom svim vrstama lemura, te polovini vrsta kameleona i 6% žaba. Neki od otkrivenih vrsta imaju svoje rođake u Južnom Pacifiku i Južnoj Americi. Takođe, Madagaskar ima oko 260 vrsta ptica, od čega je 115 endemskog porekla. Nekada je ovo ostrvo bilo dom velikoj ptici, najvećoj od svih koja je težila preko 500 kg i bila visoka oko 3 m. Ptica slon (Aepyornis) bila je najveća ptica na svetu, duplo veća od noja. Dostizala je do 450 kg težine i legla je po 6 jaja veličine nojevih. Nažalost, nekontrolisan lov ih je istrebio a poslednji živi primjerak zabeležen je 1.666 godine na Madagaskaru. Danas su najugroženiji kameleoni koje lokalno stanovništvo ubija zbog verovanja da u njima žive duše umrlih koje još uvek nisu pronašle mir. Od ostalih vrsta ptica, ostrvo nastanjuju patke, jedač pčela, vanga ptica, sova itd.
Kada su u pitanju ribe, vrste koje nastanjuju ove predele, poput Tilapia, Komarac riba su među najugroženijima na planeti. Gubitak staništa usled erozije i drugih uzroka doveo je do toga da su endemske vrste devastirane (Kovačević, 2017).
Literatura:
Abdallah, N. (1995). MONSOON SURGES, TROPICAL CYCLONES AND EXTREME RAINFALL EVENTS IN NW MADAGASCAR, Oceanography Department, University of Cape Town.
Aldegheri, M. (1972). Rivers and streams on Madagascar, Monographiae Biologicae, Springer Netherlands, 261-310.
Battistini, R. (1962). Le massif volcanique the Itasy (Madagascar). Persee Annales the Geographie, Volume 71, page 16.-178.
Bakoariniaina, L. N., Kusky, T., & Raharimahefa, T. (2006). Disappearing Lake Alaotra: Monitoring catastrophic erosion, waterway silting, and land degradation hazards in Madagascar using Landsat imagery. Journal of African Earth Sciences, 44(2), 241–252. doi:10.1016/j.jafrearsci.2005.10.013.
Kicošev, S., Golubović, P. (2006). Regionlna geografija Afrike, Univezitet u Nišu, Prirodno-matematički fakultet, Niš.
Maarten, D.W. (2003). MADAGASCAR: Heads It’s a Continent, Tails It’s an Island, Geological Sciences, University of Cape Town, Rondebosch 7701, South Africa.
Moat, J., Smith, P. (2007). Atlas of the Vegetation of Madagascar, Royal Botanic Gardens, Kew Richmond, Surrey, TW9 3AB, UK.
Randrianarijaona, P. (2014). The Erosion of Madagascar, Royal Swedish Academy of Sciences, http://www.jstor.org/stable/4312955.
Randrianantoandro, J. C., Randrianavelona, R., Andriantsimanarilafy, R. R., Hantalalaina, E. F., Rakotondravony, D., Randrianasolo, M. (2008). Identifying important areas for the conservation of dwarf chameleons in Tsingy de Bemaraha National Park, western Madagascar. Oryx, 42(04), 578. doi:10.1017/s003060530800080x.
Raharimahefa, T., & Kusky, T. M. (2010). Environmental monitoring of bombetoka bay and the Betsiboka estuary, Madagascar, using multi-temporal satellite data. Journal of Earth Science, 21(2), 210–226. doi:10.1007/s12583-010-0019.
Shea, Neil (2009). "Living On a Razor's Edge: Madagascar's labyrinth of stone". National Geographic. Retrieved 2009-11-01.
Salomon, Jean-Noël (1982). Problèmes de communications sur la côte Est malgache : une réhabilitation du Canal des Pangalanes. In: Cahiers d'outre-mer. Janvier-mars. 63-76;
Donque, G. (1972). The Climatology of Madagascar. Biogeography and Ecology in Madagascar, 87–144. doi:10.1007/978-94-015-7159-3_3.
Styger, E., Rakotondramasy, H. M., Pfeffer, M. J., Fernandes, E. C. M., & Bates, D. M. (2007). Influence of slash-and-burn farming practices on fallow succession and land degradation in the rainforest region of Madagascar. Agriculture, Ecosystems & Environment, 119(3-4), 257–269. doi:10.1016/j.agee.2006.07.012.
Sætre, R., Da Silva, A. J. (1984). The circulation of the Mozambique channel. Deep Sea Research Part A. Oceanographic Research Papers, 31(5), 485–508. doi:10.1016/0198-0149(84)90098-0.
Vujadinović, S., Šabić, D. (2016). Regionalna geografija Afrike, Univerzitet u Beogradu, Geografski fakultet, Beograd.
