Priredio: Miroslav Doderović, Zdravko Ivanović
Golfska struja je najproučenija morska struja. Ime je dobila po tome što dio njenih voda potiče iz Meksikanskog zaliva (Golf, golfo). Evropski pomorci su je upoznali u prvoj polovini XVI vijeka, koristeći je za brži povratak iz Amerike u Evropu. Prva karta ove struje objavljena je tek 1783. godine. U to vrijeme i kasnije smatralo se da je rijeka Misisipi glavni uzrok postanka Golfske struje, pa je ona na kartama predstavljena kao ogromna rijeka tople vode. Ali kada je proučavanjima ustanovljeno da Golfska struja iznosi iz Meksikanskog zaliva dvije hiljade puta više vode od proticaja Misisipija na ušću, to mišljenje je bilo napušteno.
Golfska struja se sastoji od pasatskih struja Sjevernog Atlantika. Široka Karibska struja prolazi kroz Jukatanski prolaz (između Jukatana i Kube) i izlazi kao Floridska struja sa protokom od 32·106 m3·s-1 (32 SV, 1 SV = 106 m3·s-1) kroz Floridski prolaz i izlazi na Atlantik. Sastavlja se sa Antilskom strujom. Golfska struja ima protok od 63 SV, široka je oko 50 km i dopire do 1000 m dubine. Njena brzina, nešto ispod površine dostiže 150 cm·s–1. Do rta Haterasa, ima protok od 150 SV i kreće se na istok. Dio ide na jug ili istok do Njufaundlenda u više kraka. Oko 30 SV nastavlja kao sjevernoatlanska struja ka sjeveroistoku, hrani Portugalsku struju koja ulazi u Sredozemlje i nastavlja put ka Norveškoj gradeći Norvešku struju sa 3 · 106 m3 · s-1 teče pokraj skandinavskih obala i ima veliki značaj za klimu tih oblasti.
U suštini, Golfska struja nije jedinstvena, nego se sastoji od bezbroj posebnih struja različitih osobina. Sve one zajedno čine ustvari „Sistem Golfske struje”. U tom sistemu okeanolozi izdvajaju 4 glavna i 2 sporedna sektora; to su:
1. Golfska struja Zapadnog Atlantika počinje u visini rta Haterasa, do rta Haterasa.
2. Golfska struja Zapadnog Atlantika - od rta Haterasa do Azorskih ostrva.
3. Irska struja ili Sjeverno–atlanska struja – od Azorskih ostrva od podvodnog praga između Harskih i Šetlenskih ostrva.
4. Norveška struja – od praga između Farskih i Šetlenskih ostrva do Barencevog mora.
5. Irmingerova struja – od Sjevernoatlantske struje do ostrva Islanda i
6. Portugalska struja – od Sjevernoatlantske struje prema Pirinejskom poluostrvu. Prve četiri struje sačinjavaju glavne, a
dvije poslednje sporedne sektore „Sistema Golfske struje”. Njegova dužina – od Floridskog moreuza do Barencovog mora – iznosi preko 11.000 km.
Golfska struja u pribrežnim vodama predstavlja po shvatanju nekih okeanologa nastanak Jukatanske struje, što je u osnovi tačno. Vode posljednje struje izrazito se razlikuju od voda Meksikanskog zaliva. Prolazeći kroz Floridski moreuz one nailaze na banak Kej Sal, a zatim na Antilsku struju (skoro suprotnog pravca) i Veliku bahamsku gredu, te skreću ka sjeveru i teku duž obala Floride, Džordžije i Karoline. Taj dio Golfske struje u pribrežnim vodama SAD naziva se Floridska struja. Njena je voda indigo
plava, a temperatura vode se kreće od 24-28°C (u ljetnim mjesecima), dok je voda oko nje plavozelenkasta i u pribrežnim vodama za 9°C hladnija. Najveća joj je brzina oko 9 km/h ili 2,5 m/s, što je znatno više od brzine Dunava u reonu Beograda. Ona je izmjerena na najužem mjestu Floridskog moreuza, gdje njegova širina iznosi samo 72 km, a dubina dostiže do 800 m. Po proračunu njemačkog okeanologa Vista (1924. godine), kroz Floridski moreuz protiče svake sekunde 26 miliona m3 vode; to je 22 puta više od vode koje za isto vrijeme unose u more sve rijeke na Zemlji.
Slika1. Golfska struja
(Izvor: https://en.wikipedia.org/wiki/Gulf_Stream)
Oko 30° s.š. Floridskoj struji se priključuje i Bahamska struja, koja teče duž spoljne (sjevernoistočne) strane Bahamskih ostrva. Ona postaje sve veća. Na 33° s.š. Širina joj dostiže oko 280 km, a količina vode prevazilazi oko 60 puta proticaj svih rijeka na Zemlji. Golfska struja zapadnog Atlantika počinje u visini rta Haterasa, tj. na 36° s.š. Gdje ona, pod uticajem zapadnih vjetrova i Zemljine rotacije, povija ka sjeveroistoku. Brzina joj je neznatna – oko 0,5 m/sek. U njenu lijevu stranu prodiru sa sjevera hladne vode Labradorske struje.
Njene vode su do 15° hladnije od vode Golfske struje. Pojas u kojem se one miješaju predstavlja izrazitu termičku granicu, koju Amerikanci nazivaju „Hladni zid” („Cold Wall”). U reonu ove granice su i nagli prelazi u temperaturi vazduha: iznad toplih ogranaka Golfske struje je temperatura vazduha oko 20°C, dok iznad hladnih ogranaka Labradorske struje ona iznosi oko 5°C. Zbog toga se dešava da putnici na transatlanskim brodovima u razmaku od 10-15 minuta „prelaze” iz subtropskog u subpolarni klimat. Na sredini Atlantika, između 40° s.š. i 50° z.d., Golfska struja stvara svoju „deltu”: ona se tu račva na tri jača ogranka. Najjači od njih je centralni ogranak, koji se naziva Irska ili Sjeverno-atlantska struja. Od nje se odvajaju manji ogranci, koji učestvuju u samostalnim vrtloškim strujama. Oko 50° s.š. i 20°z.d. Sjeverno-atlantska struja se račva u tri ogranka: sjeverni pod nazivom Irmingerove struje, koja se na južnom kraju Grenlanda sudara sa hladnom Istočnog-grenlandskom strujom. Južni ogranak Sjeverno-atlanske struje prodire u Bijskajski zaliv, gdje se naziva Renelova struja. Ona se kreće u smjeru časovne kazaljke. Srednji i najjači ogranak Sjeverno-atlantske struje protiče najvećim dijelom između Farskih i Šetlendskih ostrva, gdje dostiže širinu od 185 km i zahvata svu vodenu masu do dna dubokog 500 m. Taj ogranak Sjeverno-atlantske struje protiče duž norveških obala, te se zato naziva Norveška struja. Idući ka Barencovom moru slanoća njene vode se smanjuje od 35,3‰ kod Šetlendskih ostrva na 34,8‰ kod Špicberških ostrva, a temperatura od 10-12°C na 3-5°C (u avgustu). Kod Lofotskih ostrva ta struja se dijeli na dvije manje: Špicberšku struju, koja obilazi Špicberška ostrva sa sjevera i kao slanija i teža tone u manje slane i lakše vode Sjevernog ledenog okeana; Sjevernorska struja teče duž poluostrva Kole i dalje na istok; ona nestaje u vodama Karskog mora. Najzad se od Sjeverno-atlanske struje odvaja udesno Portugalska struja. Njene vode teku duž portugalske obale i u visini Gibraltarskog moreuza prelazi u hladnu Kanarsku struju, koju stvara sjeverni pasat. Kanarsku struju je hladna morska struja u istočnom dijelu Atlantskog okeana. Nazvana je po Kanarskim ostrvima čije obale zapljuskuje. Ova struja predstavlja kompenzacionu struju. Nastaje od jednog kraka Golfske struje, koji skreće prema jugu, i spaja se sa Sjeverno ekvatorijalnom strujom. Brzina joj iznosi 2 km/h, a temperatura vode od 120 C na sjeveru do 210C na jugu (u februaru). Salinitet vode kanarske struje kreće se od 36,0 do 36,8‰.
Objavljen: Doderović, M., Ivanović, Z. (2008). Okeanografija-Geografski aspekti. Nikšić: Geografski institut Filozofskog fakulteta, 242-244.
