­Hidrološki ciklus

Vo­da is­pa­ra­va sa po­vr­ši­ne oke­a­na, mo­ra, je­ze­ra i ri­je­ka, kao i sa vla­žnog tla pod uti­ca­jem sun­če­ve ra­di­ja­ci­je i obla­ci sa vo­de­nom pa­rom kre­ću se pre­ma kop­nu. Pa­da­vi­ne se ja­vlja­ju u vi­du sni­je­ga, gra­da ili ki­še. Je­dan dio tih pa­da­vi­na na kop­nu for­mi­ra mre­žu vo­do­to­ka i vo­da te­če na­trag pre­ma oke­a­ni­ma i mo­ri­ma. Dio pa­da­vi­na ko­ji se iz­lu­či na kop­nu in­fil­tri­ra u tlo i po­ni­re na­ni­že (perkolacija) do slo­je­va ze­mlje zasićenih pod­zem­nom vo­dom, ko­ji se na­la­ze is­pod ni­voa podzemne vo­de. I ova pod­zem­na vo­da se če­sto kre­će, ma­da vr­lo spo­ro, kroz vo­do­no­sne slo­je­ve do ne­kog vo­do­to­ka ili se pak kre­će da­lje di­rekt­no do mo­ra. Je­dan dio vo­de za­dr­ža­va se u ze­mljiš­tu iz­nad fre­at­ske povr­ši­ne u vi­du ze­mljiš­ne vla­ge. Svo­jim kor­je­ni­ma bilj­ke upi­ja­ju dio vo­de iz zemljišta, i ve­ći dio te vo­de is­pa­ra­va ka­sni­je sa lišća tih bi­lja­ka u at­mos­fe­ru i vo­da ko­ja do­spi­je­va­ju na po­vr­ši­nu tere­na di­je­lom is­pa­ri u at­mos­fe­ru. Is­pa­ra­va­nje se vr­ši i sa po­vr­ši­ne vodo­to­ka i je­ze­ra. Onaj dio po­vr­šin­skog oti­ca­ja ko­ji ne is­pa­ri, konač­no do­spi­je do oke­a­na ili mo­ra. Pod­zem­na vo­da se kre­će veoma la­ga­no, i njen naj­ve­ći dio do­spi­je do ne­kog vo­do­to­ka ili do mor­ske oba­le, i cio ciklus po­no­vo po­či­nje.

Kru­žno kre­ta­nje vo­de od oke­a­na, mo­ra, jezera, za­tim sa vla­žnog tla, kao i sa liš­ća bi­lja­ka do atmosfe­re, a za­tim u vi­du pa­da­vi­na na­trag na Ze­mlju, gdje se je­dan dio te vo­de sku­plja u po­to­ke i ri­je­ke te do­spi­je­va do mo­ra, na­zi­va se hi­dro­loš­ki ci­klus. Ma­da se ova po­ja­va de­ša­va u vi­du izvjesnog ci­klu­sa, ona je ipak pri­lič­no kom­pli­ko­va­na. Pr­vo, je­dan dio vo­de ne mo­ra da pro­đe kroz cio ci­klus, već samo kroz ne­ke fa­ze ci­klu­sa. Na primjer, pa­da­vi­ne se mo­gu iz­lu­či­ti di­rekt­no na mo­re, na je­ze­ra ili na ri­je­ke. Dru­go, po­sto­ji pri­lič­na vre­men­ska ne­rav­no­mjer­nost me­đu pojedi­nim ci­klu­si­ma. Za vri­je­me dugotraj­nih su­ša sti­če se uti­sak kao da je ciklus stao. Tre­će, na in­ten­zi­tet i po­vrat­ni pe­riod ci­klu­sa uti­ču fi­zič­ko-geografske ka­rak­te­ri­sti­ke i kli­ma, bu­du­ći da je glav­ni po­kre­tač hidro­loškog ci­klu­sa sun­če­va ra­di­ja­ci­ja, ko­ja opet va­ri­ra u za­vi­sno­sti od geograf­ske ši­ri­ne i do­ba go­di­ne. Naj­zad, po­je­di­ne fa­ze hidrološkog ci­klu­sa mo­gu bi­ti ve­o­ma slo­že­ne, a i čo­vjek svo­jom aktiv­noš­ću mo­že iz­vr­ši­ti iz­vje­stan uti­caj na re­žim oti­ca­ja površinskih vo­da, pa i pod­zem­nih.

Vri­je­me sred­njeg kru­že­nja morske vo­de je oko 3850 go­di­na (tj. za 3850 god. vo­da ko­ja is­pa­ri sa oke­a­na se po­no­vo vra­ti u nje­ga). Po­treb­no je 5 · 10⁴godina da bi ova količina vo­de pro­te­kla pre­ko kon­ti­ne­na­ta. Po ne­kim auto­ri­ma, pro­sječ­ne go­diš­nje pa­da­vi­ne na ci­je­lom kop­ne­nom dijelu po­vr­ši­ne Ze­mlje su oko 670 mm a na onom di­je­lu ko­jeg po­kri­va­ju oke­a­ni i mo­ra, oko 1.140 mm. Za ci­je­lu po­vr­ši­nu na­še pla­ne­te, pro­sječ­ne godiš­nje pa­da­vi­ne su oko 1.000 mm. S ob­zi­rom da je pro­sječ­no godiš­nje isparava­nje na na­šoj pla­ne­ti oko 514.000 km³, to se ci­je­la ko­li­či­na vo­de u at­mos­fe­ri Ze­mlje se iz­mi­je­ni bli­zu 42 pu­ta go­diš­nje u okvi­ru pro­ce­sa hi­dro­loš­kog ciklusa. Velike ko­li­či­ne vo­de na na­šoj pla­ne­ti u vi­du oke­a­na, mo­ra, je­ze­ra, ri­je­ka, snije­ga, le­da i at­mos­fer­ske vla­ge ima­ju za po­slje­di­cu to da je ras­pon tem­pe­ra­tu­ra na po­vr­ši­ni Zemlje, usljed ne­rav­no­mjer­nog zagrijavanja od Sun­ca i re­la­tiv­no veli­ke spe­ci­fič­ne to­plo­te vo­de mno­go ma­nji ne­go što bi bio da nema tih ogrom­nih količina vo­de na Ze­mlji i ze­mlji­ne at­mos­fe­re. To je je­dan od vr­lo va­žnih fak­to­ra za raz­voj i opstanak bilj­nog i živo­tinj­skog svi­je­ta na Ze­mlji.

Objavljen: Doderović, M., Ivanović, Z. (2008). Okeanografija-Geografski aspekti.

Nikšić: Geografski institut Filozofskog fakulteta, 45-48.