Priredio: Marko Knežević
Na spisku kulturnih dobara Plava nalaze se dva sakralna objekta: Manastir Svete Trojice u Brezojevicama i Carska dzamija u Plavu, jedan stambeni odbrambeni: Kula Rdzepagića i jedan školski objekat - Zgrada bivše manastirske škole u Brezojevicama. To su najstarije sačuvane građevine i glavne kulturne turističke atrakcije na području Plavske župe.
Brezojevički hram Svete Trojice, posvećen Svetom srpskom trojstrvu, najstarija je sačuvana sakralna građevina na tlu Plavske župe i na širem prostoru od Prokletija do Berana. Hram je izgradio ili obnovio na ruševinama starog manastira 1567. godine jeromonah Nestor Dečanac uz pomoć knezova loze Nemanjića Vukmira Stepanova i Živka Bjelakovog. Manastir je kroz istoriju prestavljao čvrst stožer Svetosavlja u Plavskoj župi. Nalazeći se u etnički i vjerski heterogenoj sredini i izložen ratnim vihorima, hram je kroz burnu istoriju imao izuzetan značaj u očuvanju pravoslavlja, prosvećivanju stanovništva i očuvanju granice prema Albaniji. Ovaj feniks sa Lima više puta je paljen i dizan iz pepela. Od svih svetinja na svetim vodama Lima imao je najtežu sudbinu. U požarima uništen je živopis. Nakon restauracije živopisa ostali su neki blijedi fragmenti među kojima: Uspenje Bogorodice, Bogorodica sa Hristom, Hristos pred Anom i Kajafom, Rođenje Bogorodice i dr. U požarima su izgorele manastirske knjige, ikonostas i ikone. U medjuvremenu uradjen je novi Ikonostas i popunjen ikonama. Autor ove knjige sa suprugom priložio je ikonu sveca Svetog Nikole kojeg slave.
Manastirski komleks ima povoljan turistički položaj ali nije dovoljno i organizovano uključen u turističku ponudu Plava i Plavskog jezera. Za aktivnije uključivanje u tu ponudu potrebno je:
- formirati zavičajni muzej u zgradi bivše manastirske škole, za koji je prikupljen odrđeni broj eksponata,
- Postaviti pano na manastirskoj kapiji sa osnovnim podacima o manastiru i danima posjete,
- dovršiti izgradnju konačišta za hodočasnike u zgradi Svetosavskog doma u Brezojevicama,
- Otvoritu suvenirnicu,
- Uspostaviti saradnju sa turističkim organizacijama,
-Tehnički i turistički urediti brdo Gradac u kompleksu manastira, kao arheološki lokalitet i vidikovac.
Stara carska dzamija je najstarija muslimanska bogomolja u Plavskoj župi. Podignuta je u vrijeme vladavine sultana Mehmeda II 1471. godine. Zbog toga se zove Carska. Nalazi se na isturenom dijelu morenskog bedema Meteriza u centru Plava. U sastavu je utvrđenog grada Dizdarevića. Više puta je renomirana, ali je sačuvala izgled iz 18 vijeka (Markišić H. 32,34). Sastoji se iz prizemlja i sprata. Krov je od šindre, koja je zamijenjena prilikom renoviranja termoplastom u obliku šindre kao postojanijim materijalom. Minare je od drveta, vicoko 10 m. Ispred dzamije se nalaze Soferluk izgrađen od drveta, bunar i šedrvan. Dzamija je Zakonom zsštićena kao kulturno dobro. Posjetioci dzamije, osim vjernika, su hodočasnici, turisti, ekskurzije i dr.
Kula Redzepagića predstavlja arhitektonski jedinstven i reprezentativan objekat stambene odbrambene arhitekture u Crnoj Gori, zaštićen Zakonom. Podigao ju je Hasan beg Redzepagić u 17 vijeku (Markišić H, 32,18-19).
Materijal (kamen, drvo i dr.) od kojeg je Kula napravljena potiče iz neposredne okoline. Kula ima tri sorata. Prva dva su zidana kamenom a treći je od brvana-čamove građe. Prvobitno imala je dva sprata od zidova debljine više od dva metra sa puškarnicama. a krov je u početku bio od neobrađenih kamenih ploča. Kasnije, kada je izvršena dioba porodice Redzepagić kula je pripala jednom od braće - Bećir-begu, koji je dogradio treći sprat - čardak od čamove građe. Ta građa je predtavljala sigurnu zaštitu je je tada puščano zno bilo bez košuljica pa je ta građa bila neprobojna.
Kula predstavlja jednu od najvećih antropogenih turističkih atrakcija u Plavu. Nju najčešće posjećuju đačke i studentske ekskurizeje, grupe turista i pojedinci. Pri kuli postoji Zavičajni muzej sa eksponatima iz ovoga kraja. Vodič kule je vlasnik ili neko od članova porodice. Najviše podataka o ovom fortifikacijskom objektu može se naći u knjizi mr Halila Markišića Kulturne vrijednosti Plava, koja ima odlike turističkog vodiča za Plav.
Zgrada manastirske škole u Brezojevicama, pored manastira Svete Trojice, podignuta je 1893. godine. Škola je radila tri godine. Godine 1912. izgorela je u požaru. Obnovljana je uz pomoć Republičkog zavoda za kulturu 1986/87. godine.
Prvi učitelj manastirske škole bio je sveštenik Radovan Nikolin Radenović, rođen 1852. u Metehu. Završio je bogoslovsku učiteljsku školu u Pećkoj Patrijaršiji. Njegov sinovac Radule Radenović tvrdi da je Radovan bio učitelj u ovoj školi 7 godina, počev od 1875. do 1988. godine. Od školske 1893/94. do. 1895/96. godine u manastirskoj školi je radio učitelj Radosav Radenović. Škola je radila legalno ali u vrlo teškim uslovima. Ni učitelj niti učenici nijesu bili bezbjedni. Vaspitno-obrazovna, vjerska i kulturna djelatnost škole nije odgovarala interesima turskih vlasti, pa je na razne načine onemogućavan njen rad. Turci su zatvarali školu, progonili učitelje i sveštenike, a učenike raspuštali. Neki od raspuštenih učenika su nastavljali školovanje u osnovnim školama u Kruševu i Velici. Učitelj Radovan Radenović, nakon protjerivanja, radio je prvo na Kosovu, a zatim našao utočište u Valjevu u Srbiji, gdje je ostao do 1915. godine. Prvi svjetski rat je preživio u Raškoj, odakle se po završetku rata vraća u Valjevo, gdje je postavljen za školskog nadzornika i gdje je umro.
Objavljen: Knežević, M. (2022). Plavska Župa. Beograd: Štampar Makarije, Podgorica: Obodsko slovo, 139-142.
