Priredio: Miroslav Doderović,
Zdravko Ivanović
Soli ne ostaju u okeanu zauvijek već kruže unutar i izvan morske vode u okviru raznih procesa. Većina rastvorenih komponenti koje doprinose salinitetu morske vode se stalno ulivaju u okean iz dva izvora. Jedan od izvora su rijeke koje rastvaraju jone iz kontinentalnih stijena i nose ih prema moru. Drugi izvor su vulkanske energije, i one na kopnu i na morskom dnu. U ostale izvore spadaju atmosfera (koja izlučuje gasove koji su rastvoreni u morskoj vodi) i biološki međuodnosi. Primarni način na koji se rastvorene supstance dodaju u okeane je iz riječnih tokova. Niska koncentracija rastvorenih supstanci je razlog zbog koga "svježa voda" nema slani ukus. Jasno je da manji riječni tokovi imaju mnogo niži salinitet, dok rijeke imaju različiti sadržaj rastvorenih supstanci od morske vode. Na primjer, iako je kalcijum najrasprostranjeniji element u riječnim tokovima, njegova koncentracija je mala u odnosu na morsku vodu, gdje je ona skoro 30 puta veća.
Soli ostaju u okeanu za određeni vremenski period, to je rezidencijalno (boravišno) vrijeme, koje je u mnogome manje od vremena koje atom nekog elementa provede u okeanu. Za mnoge od rastvorenih komponenti, boravišno vrijeme je u opsegu od nekoliko hiljada do nekoliko miliona godina. Na primjer jon natrijuma ima rezidencionalno vrijeme u okeanu od 260 miliona godina. Iako različite soli imaju dugačko rezidencionalno vrijeme u okeanu, on ne postoje slaniji vremenom, zbog toga što je odnos dodatih elemenata u okeanu jednak odnosu oduzetih elemenata iz okeana. Soli se uklanjaju na nekoliko načina prilikom kojih dolazi do završetka ciklusa kada rastvorene supstance izlaze iz morske vode. Kada se talasi na moru prelamaju, voda se raspršuje oslobađajući mnoge sićušne djeliće soli u atmosferu. Dio soli zadrži se na kopnu prije nego li ponovo budu poslate natrag na Zemlju padavinama. Duž srednjeokeanskih grebena, infiltracija morske vode blizu hidrotermalnih izvora uzrokuje da se magnezijum i sumpor joni ugrađuju u mineralisane naslage na morskom dnu. Ovi hidrotermalni izvori direktno i aktivno utiču na hemijsku građu vode. Tvrdi se da je čitava količina morske vode prerađena kroz ove sisteme hidrotermalne cirkulacije na srednjeokeanskim grebenima svakih 3 miliona godina. Prema tome, hemijska razmjena između vode okeana i bazaltne podloge ima najveći uticaj na sastav morske vode.
Kalcijum, sumpor, natrijum i silicijum su skladišteni u okeanskim sedimentima zajedno sa ljušturama mikroskopskih, izumrlih organizama i životinjskih ostataka. Velika količina rastvorenih supstanci može se ukloniti kada morski zalivi presušuju, ostavljajući depozite soli. Pored ostalog, joni rastvoreni u okeanskoj vodi se takođe uklanjaju apsorpcijom (fizičkim privlačenjem) na površinu podvodnih naslaga glina i bioloških organizama. Nekoliko procesa povećava salinitet morske vode, dodavanjem dopunskih molekula vode morskoj vodi. Padavine su proces kada se atmosferske vode vraćaju na Zemlju kao kiša, snijeg, susnježica, i grad. Od svih padavina 76% pada direktno natrag u okean dok ostatak pada na kopno. Padavine na površini okeana, dodaju molekule vode morskoj vodi, na taj način redukujući salinitet morske vode. Većina padavina koje padnu na kopno vraćaju se u okean direktno kao riječne bujice. Na sličan način kao i sa padavinama, još molekula vode se dodaje morskoj vodi i na taj način joj salinitet opada. Glečeri su mase građene od leda koji nastaju na kopnu i spuštaju se prema nižim nadmorskim visinama. Glečeri se kreću tako daleko da ulaze u okeane ili mora. Pri otapanju veliki komadi leda se otapaju na spektakularan način procesom otkidanja od lednika. Ovo odvajanje glečerskog leda prouzrokuje ledene bregove. Kada se jednom nađu u okeanu, ovi ledenici se tope. Kako je glečerski led nastao padanjem snijega u visokim planinskim akumulacionim oblastima, glečerski led je građen od čiste vode. Zato, topljenje ledenih bregova u okeanu takođe dodaje molekul vode morskoj vodi i na taj način salinitet opada.
Morski led se formira kada se voda u okeanu zamrzava u višim geografskim širinama. Morski led je sastavljen od čiste vode. Kada dođu topla godišnja doba u ove oblasti morski led se topi u okeanu. Topljenjem morskog leda dodaje se uglavnom svježa voda, sa manjim količinama soli, u okean. Tako salinitet morske vode opada. Formiranje morskog leda i isparavanje su procesi koji povećavaju salinitet morske vode uklanjanjem molekula vode iz morske vode. Zavisno od saliniteta morske vode i od obima formiranja leda, oko 30% od rastvorenih supstanci u morskoj vodi se zadržava u ledu. Isparavanje je proces prelaska molekula vode iz tečnog stanja u gasovito stanje na temperaturi ispod tačke ključanja. Isparavanje se dešava veoma brzo u toplim klimama. Tokom isparavanja morske vode, molekuli vode se uklanjaju, ali rastvorene supstance ostaju, prouzrokujući porast saliniteta morske vode.
Objavljen: Doderović, M., Ivanović, Z. (2008). Okeanografija-Geografski aspekti. Nikšić: Geografski institut Filozofskog fakulteta, 107-109.
