Priredio: Miroslav Doderović,
Zdravko Ivanović
Atlantski okean ima vrlo razvijen sistem morskih struja. Njegovu najkarakterističniju odliku sačinjavaju dva izrazita kola struja, čiji se centri nalaze oko 30° sjeverne geografske širine i oko 20° južne geografske širine Pojedini djelovi tih kola imaju različite nazive. Drift zapadnih vjetrova oko 60° južne geografske širine prolazi kroz Drejkov kanal donoseći pacifičke vode u Atlantski okean. Ova se struja povija u Atlantiku prema sjeveru do 35° južne geografske širine. Najveći dio njenih hladnih voda prodire ka istoku u Indijski okean, a manji, naišavši na južnoafričku obalu povija se duž nje ka sjeveru pod imenom Benguelske struje. Brzina joj je 2 km/h. Kod angolskih obala vode Benguelske struje zahvata južni pasat i potiskuje ih ka zapadu, prema obalama Južne Amerike pod imenom Južne ekvatorijalne struje. Ona prelazi geografski ekvator i dopire do termičkog ekvatora – kao i južni pasat, koji je stvara. Brzina joj je na početku, u Gvinejskom zalivu, 1-2 km/h, a temperatura vode 22-25°C (u avgustu). Brzina joj se povećava prema južnoameričkoj obali. U blizini tog kontinenta Južna ekvatorijalna struja se račva: veći dio njenih voda teče na sjeverozapad, duž gujanske obale, pa se zato naziva Gujanska struja. Manji dio povija se ka jugu, duž brazilijanske
obale pod imenom Brazilijanske struje. Njene modre, tople i slane vode teku brzinom od 1,5 km/h. U blizini ušća La Plate vode Brazilijanske struje sudaraju se sa hladnom Foklandskom strujom, te zbog toga, a i pod uticajem zapadnih vjetrova, kao i zbog Zemljine rotacije skreću ulijevo, prema istoku, spajajući se sa hladnim vodama drifta zapadnih vjetrova. Ovu struju – između južnoameričke i južnoafričke obale – nazivaju i Južno-atlantska spojna struja. Njene vode kreću se brzinom od 1,2-3,1 km/čas (za vrijeme olujnih zapadnih vjetrova) i kod afričke
obale ulaze u već pomenutu Benguelsku struju.
Slika 1. Struje u Atlanskom okeanu
Prema tome; u južnoj polovini Atlantskog okeana postoji zatvoreno kolo struja koje sačinjavaju: Južno-atlantska spojna struja, Benguelska, Južna ekvatorijalna i Brazilijanska struja. Centar ovog kola struja nalazi se u reonu ostrva Martin Vaz – na 20° južne geografske širine u oblasti južnoatlantskog subtropskog anticiklona. Slično kolo struja postoji i u sjevernom Atlantiku. Vode pomenute Gujanske struje teku brzinom do 4 km/h (maksimalna 7 km/h) i kroz moreuze između Malih Antilskih ostrva ulaze u Karipsko more. Površinski sloj tog mora je sav u pokretu od istoka ka zapadu. Kod Zelenortskih ostrva, nastaje Sjeverna ekvatorijalna struja, koja sve više skreće ka zapadu ukoliko dospijeva u niže širine i ona dostiže brzinu od 3,1 km/h (74 km/dan). Dio njenih voda prodire južno od Velikih Antila u Karipsko more, a najveći dio protiče sjeverno od tih ostrva. U Karipskom moru spajaju se vode Gujanske i djela Sjeverne ekvatorijalne struje i prolazeći kroz Jukatanski moreuz u Meksikanski zaliv čine Jukatansku struju.
Između Južne ekvatorijalne i Sjeverne ekvatorijalne struje, koje teku ka zapadu, postoji struja suprotnog smjera u oblasti ekvatorijalnih tišina – to je Ekvatorijalna povratna struja, koja se u Gvinejskom zalivu naziva Gvinejska struja. Ona je ljeti znatno jača i tada se osjeća preko cijelog Atlantika. Zimi se osjeća samo u istočnoj polovini Atlantika.
Vode Jukatanske struje najvećim dijelom teku sredinom Meksikanskog zaliva i udarajući u obalu SAD skreću ka istoku i jugoistoku u pravcu Floridskog moreuza. Odatle počinje poznata Golfska struja. Njene tople vode račvaju se u blizini Azorskih ostrva; jedan njihov dio skreće ka jugu pod imenom Kanarske struje. Njene vode su za 2-4° C hladnije od okolnih voda okeana, a kreću se brzinom od 1km/h. U širine Zelenortskih ostrva vode Kanarske struje prelaze u Sjevernu ekvatorijalnu struju. Na taj način postaje i u sjevernoj polovini Atlanskog okeana novo, drugo kolo struja u kojem učestvuju: Golfska, Kanarska i Sjeverna ekvatorijalna struja, koja se sjeverno od Velikih Antila naziva Antilska struja. U centru ovog kola leži Sargaško more. Ono zauzima površinu od oko 4 miliona km, a nazvano je kako po algi Sargassum bacciferum, koja pokriva površinu od oko 400.000 km tog mora.
Objavljen: Doderović, M., Ivanović, Z. (2008). Okeanografija-Geografski aspekti. Nikšić: Geografski institut Filozofskog fakulteta, 54-59.
