Priredio: Marko Knežević
U ovom kraju ne postoji monitoring sistem za praćenje stanja i upravljanje životnom sredinom, niti se vrši adekvatna kontrola zagađenja životne sredine i ekološkog stanja. Na osnovu terenskih opservacija i opštih zapažanja može se konstatovati da je ovdašnja životna sredina do skoro bila dobro očuvana od zagađenja i degradacije. To je, prije svega, posledica privredne nerazvijenosti i nepostojanja industrijskih i drugih objekata kao zagađivača. Međutim, poslednjih decenija i na ovom prostoru sve su intenzivniji procesi narušavanja osnovnih elemenata ekosistema, vode, vazduha, zemljišta i biljnih zajednica. Najviše su ugrožene šume, zatim vode, pa vazduh i zemljište. Glavni faktor narušavanja životne sredine svakako je čovjek. To potvrđuje misao književnika Mihaila Lalića koji kaže: "Priroda je našla zaštitu od svega osim od čovjeka". Od proglašenja Crne Gore ekološkom državom životna sredina u njoj je sve ugroženija. Pohlepnost u ostvarivanju profita i nezavidna ekološka svijest i kultura profitera i ne mlog broja mještana dovode do prekomjerne i nekontrolisane eksploatacije prirodnih resursa i do ugrožavanja osnovnih elemenata ekosistema - vazduha, vode i zemljišta.
Devastacija šuma naročito je uzela maha njihovim davanjem na koncesiju, povećanjem broja primarnih drvnoprerađivačkih kapaciteta, usavršavanjem tehnologije i probijanjem puteva za njihovu eksploataciju. Posljedice razornog uticaja čovjeka na šume u ovom kraju su višestruke: Sve je manje prirodnih ekosistema i njih zamjenjuju goleti i kamenjari, smanjuje se broj biljnih i životinjskih vrsta, remeti se ekološka ravnoteža i degradira se struktura biljnih zajednica. Uz to se povećava erozija zemljišta, a rijeke postaju sve veće bujice.
Prema ranijoj saprobiološkoj klasifikaciji, Lim je u svom toku od Plavskog jezera do Andrijevice pripadao vodama prve klase koje se smatraju najčistijim. Više godina poslije Drugog svjetskog rata vodu Lima su pili ribolovci i drugi bez prečišćavanja. Međutim, danas je taj tok Lima zagađen otpadnim vodama iz Gusinja i Plava koje se u nedostatku kolektora ispuštaju bez prethodnog prečišćavanja. Kanalizacioni sistemi u tim naseljima ne odgovaraju ekološkim zahtjevima. Lim je izložen svim oblicima zagađenja: fizičkom, hemijskom i bakteriološkom. Zbog prisustva toksičnih materija u vodi ugrožen je riblji fond. Problemi gradskih, fekalnih i atmosferskih kanalizacija nijesu riješeni na adekvatan način u naseljima. Stepen zagađenja vodotokova i jezera najjače je izražen ljeti pri najnižem vodostaju rijeka.
Osnovni zagađivači zemljišta su brojne deponije smeća i piljevine, neadekvatna upotreba hemijskih sredstava u poljoprivredi i sredstava za zaštitu usjeva od insekata i biljnih bolesti, nepropisno urađene septičke jame i dr. Piljevina kao nus proizvod brojnih gatera, pilana i stolarskih radionica odlaže se najčešće na poljoprivednom zemljištu i zagađuje ga.
Na deponijama se zbog odloženih lešina uginulih životinje, otpadaka iz mesara i plastičnih kesa iz domaćinstava sa odbačenom hranom skupljaju ptice, najčešće gavranovi i vrane, a nerijetko i stoka. Zemljište zagađuju brojne deponije smeća, piljevine i drugog otpadnog materijala, koje se nalaze na otvorenom prostoru i to najčešće pored obala rijeka, javnih puteva, na poljoprivrednom zemljištu, u neposrednoj blizini naselja i u potencijalnim turističkim zonama. Na zagađenje zemljišta utiču i otpadne vode, kisjele padavine i neadekvatna upotreba vještačkog đubriva i hemijskih sredstava za zaštitu od biljnih bolesti i insekata. Intenzivnom kontaminacijom i pojačanim erozivnim procesima pogoršavaju se fizičke, hemijske i biološke osobine obradivih površina i smanjuje njihova plodnost.
Za sanaciju zemljišta potrebno je strogo kontrolisati i po potrebi ograničiti upotrebu vještačkog đubrišta, pesticida i raznih hemikalija u poljoprivredi, spriječiti dalja odlaganja smeća, piljevine i drugog otpadnog materijala na poljoprivrednom zemljištu i duž vodotoka i saobraćajnica. Pitanje lokalne ili regionalne odnosno međuopštinske deponije riješiti u dogovoru sa susjednim opštinama i u skladu sa Prostornim planom Crne Gore. Formirati ekološku inspekciju koja će kontrolisati odlaganje otpada.
Osnovni izvori aerozagađenja, tj. zagađenja vazduha u Plavsko-gusinjskoj kotlini bili su indusrijski objekti u Plavu, Brezojevicama i Gusinju, ali su oni ugašeni, što je dobro za čistiji vazduh. Međutim, aerozagađenje nije smanjeno nego povećano, jer se povećao broj drugih zagađivača: kućnih ložista, domaćinstava i drugih korisnika čvrstih i tečnih goriva, kao i motornih vozila čiji se broj enormno povećao. Izduvni gasovi iz motornih vozila kao i dim iz dimnjaka u većoj koncentraciji su otrovni, Zbog položaja u dnu kotline, pojave temperaturne inverzije i slabe cirkulacije vazduha u Plavu i Gusinju u toku zime sve veću opasnost za zdravlje ljudi predstavlja smog, magla pomiješana sa dimom, prašinom i otrovnim gasovima.
O zakonskoj zaštiti pojedinih ugroženih biljnih vrsta i ekosistema na ovom području gotovo niko ne brine. Devastaciji su naročito izložene pojedine vrste medicinske flore, zaštićene vrste i rijetke vrste, kao što su žuta lincura, pjegava lincura, odoljen, runolist, jeremičak, medveće grožđe, trava iva, jablan i druge. Od poljsko-šumskih plodova u ugroženi su borovnica, kleka i pečurke. Plod borovnice se sakuplja grebenima i tako se uništavaju borovnjaci. Kleka se siječe radi dobijanja klekinja, koje se otresaju sa posječenih grana. Pečurke se prekomjerno sakupljaju, pri čemu postepeno iščezavaju pojedine vrste, naročito populacije vrgnja i lisičarke. Stoga, stručnjaci predlažu da se lokaliteti gdje su pečurke najviše ugrožene stave pod strogu zaštitu za određeni period, kako bi se njihove zajednice obnovile.
Objavljen: Knežević, M. (2022). Plavska Župa. Beograd: Štampar Makarije, Podgorica: Obodsko slovo, 110-111.
